A całkiem tam blisko…

   Obok naszego domu jest niewielki zarośnięty brzozowo-wierzbowym młodniakiem wzgórek. Ma on dla mnie szczególne znaczenie, bowiem tutaj ukryta jest w chaszczach pewna piwnica będąca pamiątką po okrutnych wydarzeniach z czasów drugiej wojny światowej. Ale o tamtej historii napiszę być może innym razem. Dzisiaj chcę Wam opowiedzieć o tym, że do pewnych miejsc, zachowań czy faktów jest nam bliżej, niż mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać…

   Stojąc na owym wzgórku i patrząc w kierunku północnym można w pogodny dzień zobaczyć w oddali maleńkie sylwetki wiatraków. Gdyby chcieć do nich dojechać zajęłoby to co najmniej czterdzieści minut, bowiem wieś Markowa, na obrzeżach której są usytuowane oddalona jest od nas o mniej więcej 30 kilometrów. Jadąc tam trzeba korzystać z jednej z dwóch, będących w fatalnym stanie dróg krajowych, zdewastowanych przez ciężarówki wożące piach do budowy autostrady. Jednak gdyby udało mi się niczym śmigłej sarnie przebiec wzgórzami i lasami widocznymi w drodze do owych wiatraków byłoby o wiele krócej i szybciej. Czasem we śnie tak biegam, frunę albo skaczę i wszędzie wtedy jest tak blisko, wszędzie tak łatwo dotrzeć albo uciec stamtąd, gdzie coś człowieka płoszy i przeraża...

   Po co ten przydługi wstęp? Cóż, zmagam się z myślami, albowiem zamierzałam napisać prosty, pogodny tekst o skansenie w Markowej. Jednak nie bardzo udaje mi się to zamierzenie zrealizować…. We wsi Markowa byliśmy parę dni temu i narobiliśmy mnóstwo ciekawych zdjęć. Wystarczyłoby je pokazać, napisać parę zdań i już temat byłby odfajkowany. Ale ponieważ w moim pisaniu zawsze najważniejsze są uczucia i emocje towarzyszące przeróżnym zdarzeniom nie potrafię i nie chcę poprzestać tylko na powierzchownym, prostym opisie. 

   Pojechaliśmy do owego skansenu z serdecznymi znajomymi chcąc zażyć beztroskiej rozrywki i odpocząć po zakupach i wizycie u lekarzy. Z radością i przyjemnością zanurzyliśmy się w świat wsi polskiej takiej, jaką była w dziewiętnastym i dwudziestym wieku. Niby to nie tak dawno, ale jednocześnie bardzo dawno temu. 
   Jak żyło się ludziom bez prądu, gazu, wody w kranie, telewizora, komputera, telefonu komórkowego, pralki automatycznej oraz nieodłącznego supermarketu na rogiem? Na pewno w tamtych czasach trzeba było o wiele ciężej pracować, być bardziej zależnym od sił natury, tradycji oraz opinii społecznej. Mieszkańcy wsi niczym mróweczki w wielkim mrowisku współpracowali ze sobą w różnych dziedzinach, uzupełniając się wzajemnie. Kwitło zgodne zazwyczaj i pełne wytężonej pracy życie. Markowa to była przed wojną wielka, nowoczesna wieś! Zamieszkiwało ją wówczas około pięciu tysięcy ludzi (w tym około 120 Żydów). Byli tam kowale, cieśle, strażacy i sklepikarze. Działała kasa pożyczkowa, spółdzielnia zdrowia, istniał kościół oraz kółko teatralne. Markowianie trudnili się uprawą roli, olejarstwem, tkactwem, stolarstwem, garncarstwem, pszczelarstwem, hodowlą bydła oraz wieloma innymi niezbędnymi do przeżycia czynnościami. Poza tym mieli rzecz jasna swoje pasje, bo przecież nie samą pracą człowiek żyje. Kobiety robiły ozdoby ze słomy, bibułek i koronek, uprawiały ogródki, hodowały kwiatki. Większe dzieci bawiły się na podwórzu w dzikich Indian i kowbojów a te całkiem małe, uczepione koników na biegunach huśtały się na nich z zapałem. Matki wywoziły na podwórko swe pociechy w drewnianych albo wiklinowych wózkach i oddając się miłym pogawędkom z sąsiadkami wystawiały twarze ku słońcu. Mężczyźni w wolnym czasie zazwyczaj przesiadywali w karczmie. Niektórzy z nich grali na jakichś instrumentach (prężnie działała we wsi orkiestra dęta), inni próbowali rzeźbić w drewnie lipowym, a jeszcze inni w zaciszu stodół naprawiali swe proste maszyny rolnicze. Kwitły przyjaźnie i miłości. Niekiedy jak burze pojawiały się nagłe kłótnie i niesnaski, ale przeważnie szybko cichły, oddalały się w niepamięć i znowu wszyscy mieszkańcy wsi, ubrani w paradne stroje, pozdrawiając się wzajemnie zgodnie szli w niedzielę do kościoła…

   Przechadzam się po skansenie. Wdycham specyficzny zapach drewnianych chat, dotykam spękanej faktury starodawnych sprzętów, podziwiam wozy, maszyny rolnicze, meble domowe, ogródki. Znowu wyobrażam sobie żyjących tu dawno temu zwyczajnych, takich jak my, ludzi…

   A żył też wśród nich pewien niezwykły jak na tamte czasy i miejsce człowiek. Nazywał się Józef Ulma. Jego największą pasją była fotografia. Czytał dużo książek i był nawet przez pewien czas bibliotekarzem w swojej wsi. Mężczyzna o otwartym i ciekawym świata umyśle. Potrafiący zarażać sąsiadów swymi niebanalnymi zainteresowaniami.  Trochę inny niż cała reszta… Światły, pełen marzeń i odważnych planów. A przecież urodził się w ubogiej rodzinie wiejskiej. Skończył zaledwie cztery klasy szkoły podstawowej a dopiero w późniejszym okresie także szkołę rolniczą w Pilźnie.

   I oto jestem w skansenie i stoję w starej chacie, w której urządzono galerię zdjęć z dawnych lat. Oglądam pożółkłe i wyblakłe fotografie przedstawiające nieżyjących już dzisiaj ludzi. Są na nich uwiecznieni przy pracy, w typowych jak na tamte czasy, prostych strojach. Widać zabudowania wiejskie. Niektórzy Markowianie uśmiechają się spoglądając w obiektyw. Gospodynie domowe rozkładają szeroko wykrochmalone fartuchy. Niektóre mają poważne, skupione miny a inne zalotne i swawolne. Chłopcy śmiesznie się wykrzywiają a dziewczynki kręcą w zawstydzeniu swe mysie warkoczyki. Nie słychać tylko piania kogutów ani szczekania psów, ale zdaje się, że wszystko nadal żyje i ogromne koło kieratu zaraz się poruszy a konie pociągną go w jednostajnym marszu. Wszystkie uwiecznione na fotografiach osoby wierzą niezbicie, że ich los będzie nadal trwał w tej błogiej niezmienności. A głęboka wiara oraz przekazywane z pokolenia na pokolenie tradycje uchronią ich przed złem tego świata. Ach, przecież ten świat jest tak daleko! Do nich nigdy nie dojdzie. W Markowej zawsze będzie tak, jak jest…

   A tymczasem przede mną na przedwojennym zdjęciu Józef Ulma… Najważniejsza, najbardziej wyróżniająca się, najbardziej pamiętna postać w całej Markowej a z pewnych względów także na Podkarpaciu i w Polsce. Za ogromną odwagę pośmiertnie odznaczony medalem  –  Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. 
   Kilka miesięcy temu prezydent w towarzystwie innych dostojników państwowych otworzył w tej wsi muzeum Polaków Ratujących Żydów Podczas II Wojny Światowej. Pamiętam to wydarzenie dobrze, ponieważ oglądałam wieczorem w TV relację z otwarcia owego muzeum a kilka godzin wcześniej spacerowałam z kozami po pobliskim pagórku i spoglądałam na ledwo widoczne spoza oparów mgły markowskie wiatraki…

   Cóż takiego zrobił Józef Ulma? Na pewno znacie tę historię. Streszczę Wam ją króciutko. Otóż on wraz z żoną Wiktorią przez dwa lata ukrywał w swoim gospodarstwie ośmioro Żydów. Niestety, na skutek donosu granatowego policjanta w 1944 roku cała rodzina Ulmów została zamordowana (sześcioro dzieci, żona w ostatnim trymestrze ciąży). Niemcy zastrzelili także dwie, ukrywające się w piwniczce Józefa rodziny żydowskie. I to tyle. A trwała akurat wiosna. Pewnie równie piękna jak obecna. Jednak nagle jej uroda nie miała żadnego znaczenia. Niewinność tej pory roku nie potrafiła ochronić nikogo przed jego przeznaczeniem. Tak, jak i teraz nikogo nie chroni. Cudownie zielona wiosna to tylko jedna strona medalu. Z drugiej jego strony toczą się zwyczajne sprawy. Ktoś cierpi. Ktoś umiera. Ktoś zdradza. Ktoś posiada wszystkiego za dużo a inny znów nie ma czego do garnka włożyć. A w domach i w chatach targane wiatrem firanki łopocą w oknach jak gdyby nigdy nic…

   Na dłużej zatrzymałam się przed fotografią ukazującą Józefa i jego żonę Wiktorię. Spoglądam w ich oczy i uśmiecham się. Oto mam przed sobą dwoje młodych, zakochanych w sobie ludzi. Jeszcze całe życie przed nimi! Jeszcze tyle zdołają razem zrobić, tyle dobrych lat spędzić w serdecznym zaciszu bezpiecznej chaty, w otoczeniu gromadki dzieci. Wspomagani odziedziczonymi po przodkach tradycjami, ich wiedzą, wiarą i kulturą osiągną bardzo wiele… Chętnie bym z nimi porozmawiała, zaprzyjaźniła się nawet. Czuję, iż byli to ludzie bliscy mi duchowo i mentalnie. Może Wiktoria pokazałaby mi jak wyplatać starodawne płotki wokół ogródka a Józef polecił do przeczytania jakąś pasjonującą książkę ze swej biblioteki…?

   Stoję i stoję… Jakbym wrosła w podłogę. Nie mam siły ani ochoty stąd odejść, choć mąż i znajomi już dawno wyszli na zewnątrz i nawołują zniecierpliwieni, kiedy w końcu skończę oglądać galerię pożółkłych fotografii. Dobiegają tu do mnie ich śmiechy i żarty. Na zewnątrz świeci słońce. Kwitną stare wiśnie. W otoczonym plecionym płotkiem ogródku pachną kwiaty i zioła. Codzienność toczy się jak gdyby nigdy nic. Kołowrót życia nie stanął w miejscu. Nigdy nie staje...Trzeba iść. 
   Wzdycham ciężko czując się nagle o wiele bliższa tamtym dawnym, okrytym ciemną chmurą tragicznych wydarzeń czasom, niż tym obecnym, pogodnie majowym. Po raz ostatni omiatam wzrokiem liczne fotografie i wychodzę prosto w słońce. Nieuważnie robię jeszcze kilka zdjęć. A potem już pora wsiadać do samochodu i wracać do domu. Przesłaniam dłonią oczy, bo światło dnia aż razi i spoglądam na południe. Gdzieś tam, za lasami i wzgórzami, niby daleko, ale przecież blisko jest nasz dom. Otoczony ogrodem, laskami i polami stoi tam sobie ufnie, czekając na powrót swych gospodarzy. I psy też czekają wiernie. Słysząc, że podjeżdżamy do bramy jak zwykle wyskoczą radośnie ze swych bud i skomląc przywitają nas serdecznie.  Na niebie przepłyną strzępiaste obłoki. Wiatraki będą się kręcić zgodnie z siłą wiatru. Maj roztoczy na powrót swój urok a bzy rozkwitną upojnie. Niech to trwa mimo wiosennych zachmurzeń i burz. Niech się co roku bez przeszkód wszystko powtarza.  Niech będzie tu zawsze tak, jak jest…